((TURKISH JOURNAL) – Dr. Zuhal Eraslan – Diabetes mellitus (DM) artık yalnızca tıbbi bir terim değil; milyonlarca insanı etkileyen ve sağlık sistemlerini zorlayan küresel bir halk sağlığı krizine dönüşmüş durumda. Uluslararası Diyabet Federasyonu’nun (IDF) Diyabet Atlası’na göre, 2021 yılında 20-79 yaş arası yaklaşık 6,7 milyon yetişkin, diyabet veya onun komplikasyonları nedeniyle hayatını kaybetti. Bu rakam, bu yaş grubundaki küresel ölümlerin yüzde 12’sinden fazlasını oluşturuyor.
Diyabeti daha iyi anlamak için vücudu kan akışında seyreden bir gemi olarak hayal edin.
İnsülin, glikoz yükünü hücrelere yönlendirerek enerji üretilmesini sağlayan kaptan gibidir.
Tip 2 diyabette, kaptan emir verir ama mürettebat artık onu dinlemez; glikoz kanda birikmeye başlar.
Tip 1 diyabette ise kaptan tamamen yoktur — gemi başıboş kalır ve enerji üretimi kaosa döner.
Zamanla bu dengesizlik, kalp, böbrek, göz ve sinir sistemine zarar verir. Bu büyüyen sorun karşısında, beslenme, hastalığı yönetmede en etkili ve erişilebilir araçlardan biri olarak öne çıkar.
DASH Diyeti: Basıncı Düşürmekten Dengeleri Kurmaya
Dikkat çeken beslenme modellerinden biri DASH — Dietary Approaches to Stop Hypertension (Hipertansiyonu Durdurmak İçin Diyet Yaklaşımları)’dır.
Başlangıçta yüksek tansiyonu düşürmek için geliştirilen DASH modeli; meyveler, sebzeler, tam tahıllar, yağsız proteinler ve az yağlı süt ürünlerini öne çıkarırken; sodyum, ilave şeker ve doymuş yağları sınırlar.
Potasyum, magnezyum, kalsiyum ve lif bakımından zengin olması, onu kalp dostu ve metabolizma dengeli bir beslenme biçimi haline getirir.
Son on yılda yapılan araştırmalar, DASH diyetinin sadece kan basıncını dengelemekle kalmayıp, insülin duyarlılığını ve glikoz regülasyonunu da geliştirdiğini göstermiştir. Bu da DASH’ı Tip 2 diyabetli bireyler için değerli bir strateji konumuna taşımıştır.
DASH4D: Diyabet İçin Uyarlanmış Yeni Bir Model
Yakın zamanda yapılan DASH4D (DASH for Diabetes) klinik çalışması, DASH tarzı bir diyeti diyabete özel hale getirerek kan şekeri kontrolündeki etkilerini inceledi.
Beş hafta süren çalışmada, Tip 2 diyabetli katılımcılar, beslenme bilimciler tarafından kalori ve sodyum dengesi gözetilerek hazırlanmış özel bir DASH planını uyguladı.
Bir günlük örnek menü şöyleydi:
- Kahvaltı: Muzlu muffin, ceviz ve yağsız süt
- Öğle: Humus, taze ıspanak, tam buğday pita, yağsız Yunan yoğurdu, badem ve taze portakal suyu
- Ara öğün: Ispanaklı yoğurt dip sosu, havuç ve mandalina
- Akşam: Izgara tavuk (mesquite tarzı), fırında Brüksel lahanası ve karışık meyveli tatlı
Her öğün, makro besin dengesi, sodyum, şeker ve doymuş yağ oranı açısından titizlikle ayarlandı.
Katılımcıların gün boyu kan şekeri değişimlerini izlemek için Sürekli Glikoz Takip (CGM) cihazları kullanıldı.
Sonuçlar dikkat çekiciydi:
DASH4D diyeti uygulayanlar, günün daha büyük bölümünde 70-140 mg/dL aralığında, yani sağlıklı glikoz seviyelerinde kaldı.
Başlangıçta HbA1c değeri %7’nin üzerinde olan katılımcılar en belirgin iyileşmeyi gösterdi.
Üstelik faydalar ilk günden itibaren görülmeye başlandı ve beş haftalık süreç boyunca sürdü.
Araştırmacılara göre bu istikrar, şu üç etkenin birleşiminden kaynaklanıyor:
- Lif → Glikoz emilimini yavaşlatıyor.
- Mineraller → İnsülin duyarlılığını artırıyor.
- Düşük sodyum → Damar üzerindeki stresi azaltıyor.
Kalp ve Metabolizma Arasında Bir Köprü
Özetle, DASH4D diyeti, kalp-damar sağlığı ile metabolik dengeyi birleştiriyor.
Yemek sonrası ani glikoz yükselmelerini azaltıyor, gün içi enerji dengesini destekliyor ve diyabetin zarar verdiği hayati organları koruyor.
Daha da önemlisi, küçük ama sürdürülebilir beslenme değişimlerinin, kronik hastalık yönetiminde hızlı ve anlamlı sonuçlar verebileceğini kanıtlıyor.
Diyabet vakaları dünya çapında artmaya devam ederken, DASH4D çalışması bize şunu hatırlatıyor:
Tıbbi tedavi ve beslenme ayrı yollar değil; aynı denge yolculuğunun iki yarısıdır.
Bilimsel olarak yönlendirilmiş bir diyet olan DASH4D, yalnızca sayıları değil, bedenin rotasını da düzeltir —
ve diyabetle yaşayan milyonlarca insana yeniden kontrol duygusu kazandırır.
References
- International Diabetes Federation. (2021). IDF Diabetes Atlas (10th ed.).
- Solomon, T. P. J. et al. (2023). Effects of a DASH-style diet on glycemic control in
adults with type 2 diabetes. Am J Clin Nutr, 118(3), 742–754. - Fang, M. et al. (2025). DASH4D diet for glycemic control and glucose variability
in type 2 diabetes. Nat Med, 31(10), 3309–3316. - U.S. National Heart, Lung, and Blood Institute. (2020). Your Guide to Lowering
Blood Pressure with DASH.
