Prof. Dr. Göknur Akçadağ- İstanbul Nişantaşı Üniversitesi- Günümüzde Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde yer alan deniz ve dünya haritaları, askeri haritalar, İstanbul Deniz Müzesi’nde bulunan deniz haritaları, tasvirli haritalar, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Millet Kütüphanesi ve çeşitli kütüphanelerde bulunan, çeşitli kitaplarda yer alan çeviri harita ve atlaslar hakkında bilgi sahibi olabiliyoruz.
17. yüzyıl ortalarında Katip Çelebi tarafından yazılmış olan Cihannüma, İbrahim Müteferrika tarafından bazı metin, şekil ve harita ekleri yapılarak 1732 yılında basılmıştır. Eserde Amerika kıtası haritası da yer almaktadır.
Kâtib Çelebi’nin Cihannümâ adlı eserinde Amerika Kıtası (İstanbul 1145, vr. 113a; “Cihannüma”, DİA, C.7, s. 541)
“Tarih-i Hind-i Garbi”, Emîr Muhammed bin Hasan-ül Mes’udî’nin bir eseridir. Türk basım tarihinde ilk resimli kitap olan 1730 tarihli eserin büyük kısmı Orta ve Güney Amerika’ya odaklanmaktadır. Bölgelerin 16. yüzyılda İspanya tarafından fethi, halkları, yerleri, florası ve faunası anlatılmaktadır.
Târîh-i Hind-i Garbî adlı eserde Güney Amerika kıtası, Cotsen Children’s Library, Princeton University
Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan Haritalar Fonu’nda 1717-1966 tarihleri aralığında toplam 2597 harita bulunuyor. Başbakanlık Haritalar Fonu, çeşitli fonlarda bulunan haritaların müstakil bir fona dönüştürülmesi ile oluşturulmuş bir seridir. İçlerinde bu makaleye konu olan Amerika kıtasının çeşitli ayrıntılarına dair haritalar da bulunmaktadır.
Çok sayıda haritanın yer aldığı BOA’da yer alan el yapımı, çeviri, basım veya bir kitabın içinde yer alan haritalar hakkında bilgi sahibi olmak, ilgili fonun açılması ile mümkün olabilmiştir. Fonda yer alan haritaların yapımı 18. yüzyılda başlamıştır. Kıta haritaları genellikle Batılı eserlerin çevirileriyle tanınmıştır. 18. yüzyılda çeviri harita ve atlaslar ile basma haritaların ortaya çıkmış ve 19.yüzyılda giderek yaygınlaşmıştır. Bunun bir nedeni Tersane-i Amire yakınında Mühendishane adıyla bir okul kurulmuş olmasıdır. Okulun amacı, donanmaya geometri ve coğrafya bilen, haritadan anlayan, gemi yapımında bilgili subaylar yetiştirmekti. Bu dönemde Osmanlı Devleti’ne ait deniz ve topografya haritaları hazırlandığı gibi Dünyanın diğer kıtaları ve ülkelerine dair haritalar da hazırlanmış, çeviri haritalar hazırlanmıştır.
1797’de Müderris Abdurrahman Efendi yöntemi esas alınarak harita basımı için Mühendishane-i Berri-i Hümayun Matbaasında yer alan harita tezgahı, çok sayıda harita basımını gerçekleştirmiştir. Çeviri harita ve atlas basımlarına özellikle, 1797’de Müderris Abdurrahman Efendi yönetiminde açılan ve harita basımı yapılan Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyun Matbaası’nda devam edilmiştir. Önce Danvil Atlası’ndan Mahmud Râif’in tercüme ve tevsiiyle meydana getirilen dört parça Asya, Avrupa, Afrika ve Amerika kıta haritaları 1797’da hazırlanmış, daha sonra da 1801’de Akdeniz, Karadeniz ve Marmara denizinin portolan haritaları basılmıştı.
Haritaların hangi bölgeye, ülkeye, vilayete ve yerleşim yerine ait olduğu, dili, pafta sayısı, ölçeği, ne üzerine çizildiği, çizimi yapmış olan kişi veya basıldığı yer-matbaa gibi bilgiler harita üstünde özet halinde verilmektedir. Aşağıda örnekleri yer alan Amerika kıtasının çeşitli harita ve paftaları yer almaktadır. Kuzey Amerika’nın yanısıra Güney Amerika, Meksika, Kanada, Orta Amerika, Antiller, Amerika eyelet haritaları yer almaktadır.
Güney Amerika Haritası
1311 Tarihli Orta Amerika-Meksika Haritası
